Toen en nu: Esveha-fabriek aan Rijswijkseweg

Woont u al lang in Den Haag? Dan kent u vast nog Esveha, de fabriek voor kantoorwaren aan de Rijswijkseweg. Die werd in 1916 in gebruik genomen. Het markante gebouw werd neergezet in wat toen nog weiland was. In 1986 maakte het plaats voor woningen.

De kiem voor deze grote papierfabriek werd in 1876 gelegd op een bovenwoning aan de Schoolstraat, midden in de stad. Daar begon de Joodse ondernemer Philip Simons een bedrijfje in ‘cartonnen doozen’, schoolschriften en notitieboekjes. Binnen twee jaar puilde het pand uit, dus verhuisde de onderneming naar Stille Veerkade 20. Philip veranderde de bedrijfsnaam in S-V-H – juist: Esveha – een afkorting van Simons-Veerkade-Haag.

Goed boeren met papier

Op alle verdiepingen werd ijverig gewerkt, de zaken gingen goed. Zozeer dat in 1887 ook de vroegere jongenskostschool aan de Amsterdamse Veerkade 14 bij het bedrijf werd getrokken. Niet veel later droeg Philip Esveha over aan zijn neef Abraham Simons. Die stelde een compagnon aan: David Edersheim. Samen boerden ze goed en betrokken overal in de stad panden voor uitbreiding van het bedrijf, dat inmiddels was omgedoopt tot Ph. Simons & Co.

De Esveha rond 1936, foto Haags Gemeentearchief

Bouw in de weilanden

Al die verschillende panden waren geen oplossing. Het moest anders. Abraham Simons zag kansen in het weiland tussen Den Haag en Rijswijk. Midden in de Eerste Wereldoorlog werd daar een statig fabrieksgebouw neergezet voor de productie van allerlei kantoorwaren. De architect was naamgenoot Lodewijk Simons, die veel ontwerpen voor Joodse opdrachtgevers maakte. De officiële naam van de fabriek paste niet op één regel, maar iedereen kende die nog steeds als Esveha.

De Fabriekszaal met papier en bindmachines rond 1917, foto Haags Gemeentearchief

Een nazi in dienst

Het bedrijf liep als een trein. In de loop der jaren ging het over naar familieleden van Simons en Edersheim. Tot de Duitse bezetting. Omdat de directeuren Joods waren, werd het bedrijf onder Duits gezag gebracht ofwel ‘geariseerd’. De Joodse staf en medewerkers werden ontslagen. Er dook een onaangename verrassing op: de man die al jaren bedrijfsleider was, Casselman, bleek een nazi te zijn. Deze Duitser kreeg voor een habbekrats alle aandelen in bezit. Later kwam Esveha in handen van het Deutsche Arbeitersfront.

Esveha in 1940, foto H.A.W. Douwes

Overlevers zorgen voor nieuw succes

De Duitsers roofden het bedrijf dat met zo veel toewijding was opgebouwd helemaal leeg. De meeste Joodse stafleden en medewerkers werden in de kampen vermoord. Een van de laatste directeuren, Jo Hartog, overleefde in Suriname de oorlog en kwam in 1946 terug. Hij besloot samen met zijn broer de fabriek weer op te bouwen. En met succes. Na uitbreiding van het assortiment kwam ook het oude probleem terug: ruimtegebrek. Er kwamen nieuwe panden bij in Delft, Rotterdam en Alphen aan den Rijn. De Rijswijkseweg bleef magazijn, tot de sloop in 1986. Omdat andere bestemmingen te duur bleken, kwamen er op deze plek nieuwe woningen.